Đối với một hộ gia đình muốn sửa chữa, xây cất trên chính mảnh đất hợp pháp của mình, việc phải chuẩn bị hàng loạt hồ sơ kỹ thuật, bản vẽ, đi lại nhiều lần giữa các cơ quan, chờ đợi hàng tuần thậm chí hàng tháng… là một áp lực không nhỏ.
Không ít người dân buộc phải tìm đến các “dịch vụ làm giấy phép” hoặc môi giới không chính thức, để rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ – đổi lại là một khoản chi phí có thể lên đến hàng chục triệu đồng, thậm chí cao hơn nếu xảy ra "vấn đề". Chính thực trạng này đã tạo ra một “thị trường ngầm” xung quanh giấy phép xây dựng, nơi tiêu cực có cơ hội tồn tại và người dân – dù làm đúng – vẫn luôn ở thế yếu.
Bởi vậy, chỉ đạo mới đây của Thủ tướng về việc bỏ quy định xin phép xây dựng trong một số trường hợp cụ thể được xem là một tín hiệu tích cực, được đông đảo người dân và giới chuyên gia đồng tình. Nếu được thực hiện nghiêm túc, đây không chỉ là một bước cải cách hành chính đơn thuần, mà là một thay đổi nền tảng trong cách thức quản lý xây dựng – từ tiền kiểm sang hậu kiểm, từ xin-cho sang minh bạch hóa trách nhiệm.
Bốn lợi ích trực tiếp có thể nhìn thấy:
1. Giảm chi phí không cần thiết cho người dân: Xây nhà vốn đã là một khoản đầu tư lớn, việc loại bỏ các chi phí hành chính phát sinh là một cách thiết thực để giảm gánh nặng tài chính.
2. Tiết kiệm thời gian, tăng hiệu quả tiếp cận dịch vụ công: Việc đơn giản hóa thủ tục giúp người dân không còn phải phụ thuộc vào mối quan hệ hay “dịch vụ ngoài luồng” để hoàn thiện hồ sơ xây dựng.
3. Góp phần triệt tiêu hành vi nhũng nhiễu, tiêu cực: Khi quy trình minh bạch, quyền hạn và trách nhiệm được phân định rõ ràng, không còn dư địa cho “cò giấy phép” tồn tại.
4. Chuyển sang cơ chế quản lý hiện đại, có tính kiểm soát bền vững: Thay vì giám sát thủ công, việc hậu kiểm dựa trên quy hoạch được công khai và hệ thống dữ liệu đồng bộ sẽ giúp chính quyền thực hiện đúng vai trò quản lý, trong khi người dân được tôn trọng quyền hợp pháp của mình.
Tất nhiên, để chính sách này thật sự đi vào cuộc sống, cần có sự chuẩn bị kỹ lưỡng về năng lực hậu kiểm, công khai hóa dữ liệu quy hoạch, minh bạch hóa tiêu chí xác định các trường hợp được miễn giấy phép, và đặc biệt là xây dựng niềm tin giữa người dân với bộ máy quản lý.
Luật sư Nguyễn Thanh Hà nhận định: bỏ giấy phép xây dựng là hoàn toàn khả thi nếu chính quyền địa phương làm tốt hậu kiểm và công khai quy hoạch. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc nâng cấp hạ tầng pháp lý và kỹ thuật quản lý đô thị – không chỉ để đảm bảo đúng quy hoạch, mà còn để bảo vệ lợi ích của cả người dân lẫn Nhà nước.
Về bản chất, việc bỏ giấy phép xây dựng không phải là "nới lỏng" quản lý mà là một bước tiến hướng đến quản trị đô thị hiệu quả, minh bạch và lấy người dân làm trung tâm.
Nếu được triển khai đúng cách, đây sẽ là một trong những cải cách hành chính mang tính bước ngoặt giúp khơi thông hàng loạt dự án nhỏ lẻ trong dân, giảm áp lực lên cơ quan quản lý và quan trọng nhất: giúp người dân xây dựng dễ dàng, đúng luật mà không còn phải chạy vạy giấy tờ, tránh lãng phí và tiêu cực.